Werkgroep Documentatie,
jaarverslag 2016
De ‘keizerlijke primeur’ van 2016 was de oplossing van een raadsel uit de geschiedenis van de Dom van Utrecht. Wanneer was de bouw van de gotische Dom
zover gevorderd dat de graven van twee Duitse keizers van het Heilige Roomse Rijk in de weg lagen? Koenraad II en keizer Hendrik V zijn in Utrecht
gestorven en hun graven in de viering van de romaanse kathedraal moesten ergens in de 15e eeuw verplaatst worden. Het jaartal staat op een steentje
bij de nieuwe plek, maar al meer dan een eeuw slaagde geen enkele deskundige erin dat te ontcijferen. Met de internationaal gewaardeerde cijferdatabase
van het UDS bleek het mysterie in een half uurtje opgelost: 1475. In het jubileumnummer van de Nieuwsbrief van de Stichting Bouwhistorie Nederland
(één van de partners van het UDS) staat het verhaal, op Documentatie.org te lezen in het Nederlands en in het Duits: veel Duitsers komen naar Utrecht
om de ‘Keizerssteentjes’ te zien.
Een mooie bijdrage aan de cijferdatabase was de reactie van een van de lezers van het artikel. De historicus P.C. van der Eerden leverde 283 voorbeelden
van cijfers in handschrift, vooral uit de zo moeilijk toegankelijke 15e en 16 e eeuw. Daarmee kreeg de cijferdatabase in één klap een behoorlijke
uitbreiding. Bij het opzoeken van de schrijfwijze van een cijfer in een bepaalde periode is er nu meer kans op herkenning. In het verlengde hiervan
is de cijferdatabase geheel vernieuwd en vormt nu het eerste onderdeel van de site dat in meerdere talen raadpleegbaar is: ook als ‘Zifferndatenbank’
en ‘Numerals Database’.
“Internet, zoals internet is bedoeld”. Met dat compliment sloot automatiseringsdeskundige Hagen Patzke zijn bezoek in 2015 aan het UDS in het Pandhuis
af, dat gevolg was van een toevallige ontmoeting in de Zwaansteeg. Inmiddels is Hagen van München naar Utrecht verhuisd en heeft hij zich als
vrijwilliger bij het UDS aangesloten. Een zeer gewaardeerde aanvulling van het team dat een onverwacht zicht op de toekomst biedt. Immers: één van de
grootste problemen van de huidige digitaliseringshype is het feit dat menigeen denkt (of graag wil geloven) dat digitale informatie voor eeuwig
veilig is. Zeker wanneer die op internet staat. Het tegendeel is waar, dagelijks verdwijnen er waardevolle websites met de daarop ‘veiliggestelde’
gegevens. Weliswaar zijn archieven en bibliotheken aan het nadenken over manieren om daar iets aan te doen. Bij de eerste voorbeelden van gearchiveerde
websites blijkt de aandacht primair gericht op het bewaren van bestanden, niet op de manier waarop door de informatie heen gesurft kan worden.
(Bron: Jaarverslag UMF/2016)
Laat dat nou net het sterke punt zijn van Documentatie.org: het aanklikbare panorama vanaf de Domtoren in 1870, een slideshow, waarin je het Vredenburg
teruguit ziet veranderen totdat het echte middeleeuwse Catharijneklooster tevoorschijn komt. Veel plattegronden zijn aanklikbaar en tonen direct alle
soorten informatie over een pand. Hagen Patzke heeft nu een virtuele machine gebouwd, waarin het UDS gearchiveerd is: niet alleen de data, maar ook de
techniek waarop alles draait. Zo kan over 50 jaar het UDS volledig werkend bekeken worden dankzij de ingebouwde software van 2016. Of een oudere of
nieuwere versie, zodat ook de geschiedenis van de site zelf te zien is: de ontwikkeling van een eigen-wijze site. De software waar de site nu op draait
stamt uit 2000 en is deels verouderd. Aan de modernisering van de techniek achter de schermen werkt Hagen samen met een andere ICT-expert, Kees Gunther.
Verder ging ook het gewone werk door. Er werden weer veel pagina’s uit het papieren systeem gedigitaliseerd, zowel in de vorm van scans, als door
uittypen. Zo is Hans Venker al jaren bezig met het in literatuurlijsten invoeren van de koppen van kranten- en andere artikelen, die wegens
auteursrechten niet integraal op de site mogen. We herhalen: “Alles uit het papieren systeem staat op internet” is een hardnekkig misverstand.
Meer dan de helft van het papieren systeem staat niet op Documentatie.org en zal er ook nooit op komen. Het papieren Utrechts Documentatiesysteem is en
blijft het dikste ’boek’ over Utrecht. De digitale opvolger Documentatie.org mag dan een site zijn die haar tijd vooruit is, juist de medewerkers
daarvan waarschuwen tegen een blind vertrouwen in automatisering.
In 2016 werkten mee: Evert van Ewijk, Bert Groen, Jos de Grood, Jean Penders (coördinator), Hagen Patzke, Ad Rijneveld en Hans Venker.
Jean Penders